Το Δεκανίκι της Ανεξαρτησίας

Το 19271827, έξι χρόνια μετά την κήρυξή της, η Ελληνική Επανάσταση πάει κατά διαόλου. Το Μεσολόγγι έχει πέσει, η Αθήνα έχει πέσει, ο Ιμπραήμ καίει απ' άκρη σ' ακρη την Πελοπόννησο, μόνο στο Ναύπλιο υπάρχουν κάποιες εστίες αντίστασης όπου παράλληλα οι Έλληνες επιδίδονται στο αγαπημένο τους σπορ, τον εμφύλιο πόλεμο. Όλα δείχνουν πως κι αυτή η εξέγερση θα έχει την τύχη των προηγουμένων. Όλα; Όχι ακριβώς. Ήδη από το 1923 η Βρετανία έχει de facto αναγνωρίσει την επαναστατημένη Ελλάδα, είχε ένα πρωτοκλασσάτο όνομα της αριστοκρατίας και της λογοτεχνίας της μόνιμα εγκατεστημένο στο Μεσολόγγι (να δεχτώ πως ο φιλελληνισμός του Μπάυρον ήταν 100% ανυπόκριτος αλλά όχι πως ήταν και 100% ανυστερόβουλος) ενώ Άγγλικές τράπεζες είχαν χορηγήσει δάνεια στην επαναστατική κυβέρνηση. Σύντομα στο διπλωματικό παιγνίδι μπήκε η Ρωσία κι ακολούθησε στο πόδι κι η Γαλλία. Η διεθνής συγκυρία αυτή τη φορά ευνοούσε την ελληνική υπόθεση. Και δεδομένης της αδυναμίας των εξεγερμένων Ελλήνων να «καθαρίσουν» από μόνοι τους, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν να επέμβουν, πρώτ' απ' όλα υπέρ του εαυτού τους και κατόπιν υπέρ των επαναστατημένων Ελλήνων. Την αποφασιστικής σημασίας Ναυμαχία του Ναυαρίνου ακολούθησε απόβαση «συμμαχικών» στρατευμάτων στην Πελοπόννησο και λιγότερο από τρία χρόνια μετά, τo 1830, η Ελλάδα αναγνωρίζεται επίσημα ως ανεξάρτητο (τέλος πάντων) κράτος.

Οι Έλληνες δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στον αγώνα των προ-προ-προπαππούδων μας αλλά παραγνωρίζουμε το ρόλο των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, και ιδιαίτερα της Βρετανίας. Πρόκειται για τυπική περίπτωση αχαριστίας κι ίσως γι' αυτό οι «σύμμαχοί» μας να μας έχουν στην μπούκα. Αντίθετα, οι Κοσοβάροι που την Κυριακή ανακήρυξαν την ...ανεξαρτησία του δικού τους κράτους, ανεξαρτησία που έγινε εφικτή με τρόπο παραπλήσιο με της Ελλάδς, εμφανώς αναγνωρίζουν σε ποιους την οφείλουν - όπως επίσης και πως ο αντικειμενικός στόχος τους δεν είναι η ανεξαρτησία αλλά η ενσωμάτωση σε μια «ευρύτερη» Αλβανία: Οι πανηγυρίζοντες Κοσοβάροι γιόρταζαν ανεμίζοντας Αμερικανικές και Αλβανικές ως επί το πλείστον σημαίες, άντε και μερικές Βρετανικές, Γερμανικές ή της Ε.Ε, ενώ στα τηλεοπτικά πλάνα ούτε μία σημαία του νεοπαγούς κράτους δεν είδαμε! Κι ας πήρε 9 ολόκληρα χρόνια μετά την επέμβαση των «μεγάλων δυνάμεων» μέχρι ν' αναγνωριστεί η ανεξαρτησία τους - έστω, να τους επιτραπεί να την κηρύξουν. Φαντάζεστε εμείς εδώ την 25η Μαρτίου να τη γιορτάζαμε ανεμίζοντας Βρετανικές, Γαλλικές και Ρωσικές σημαίες;

Δυστυχώς, η ιστορία επαναλαμβάνεται και μάλιστα όχι ως φάρσα. Η υπόσταση μιας κρατικής οντότητας δεν εξαρτάται από κάποιες γενικής, υποτίθεται, ισχύος αρχές του διεθνούς δικαίου αλλά από τα συμφέροντα των εκάστοτε μεγάλων δυνάμεων και τους εκάστοτε συσχετισμούς ισχύος. Με τον ίδιο τρόπο που η διεθνής συγκυρία ευνοούσε και επέβαλε την ίδρυση του Ελληνικού κράτους το 1830, με τον ίδιο τρόπο σήμερα επιβάλλει την ίδρυση του κράτους του Κοσόβου. Και με τον ίδιο τρόπο «κατασκεύασε» και τη νομιμοποίηση στα μάτια της κοινής γνώμης της στρατιωτικής επέμβασης. Ποιος ξέρει πόσα θα είχαν διαβάσει οι Ευρωπαίοι των αρχών του 19ου αιώνα από τους τότε φιλέλληνες και «φιλέλληνες» για τα πάθη και τους διωγμούς των καταπιεσμένων Ελλήνων από τους αιμοσταγείς Οθωμανούς - όχι όμως και για τη σφαγή της Τριπολιτσάς. Όπως κι εμείς τόσα και τόσα είδαμε και διαβάσαμε από τους άγρυπνους υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάντων για τις αγριότητες των Σέρβων στο Κόσοβο και αλλού - ποτέ όμως για τις μαζικές εκτοπίσεις που υφίσταντο οι ίδιοι οι Σέρβοι. Και δε δυσκολεύομαι να φανταστώ τους Οθωμανούς να ωρύονται για τις αγριότητες των επαναστατημένων Ελλήνων, να τους αποκαλούν κατσαπλιάδες και πειρατές, και τσιράκια των άλλων μεγάλων κουρσάρων, των Εγγλέζων, που πολύ ήθελαν ένα ολοδικό τους προτεκτοράτο στην καρδιά της Μεσογείου, και κανείς να μην ακούει. Όπως κανείς δεν άκουγε και τις μάταιες κραυγές των Σέρβων για τους μαφιόζους του UCK, για τα υπερατλαντικά δολλάρια, για το αμερικανικό προτεκτοράτο.

Φυσικά, οι περιπτώσεις δεν είναι ίδιες. Η επαναστατημένη Ελλάδα ήταν το πρελούδιο της διάλυσης της άλλοτε κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Κόσοβο είναι μάλλον ο επίλογος της διάλυσης του πρώτου μετα-εθνικού κράτους στην Ευρώπη, ενός πειράματος που ήταν μάλλον πολύ πιο μπροστά από την εποχή και τους πολίτες του. Η Ελλάδα ξεκίνησε το χορό για τη δημιουργία των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια στη θέση του αναχρονιστικού θεσμού της αυτοκρατορίας. Το Κόσοβο φαίνεται να κλείνει τον χορό της επαναδημιουργίας εθνικών κρατών στη θέση ενός πολύ πρώιμου μετα-εθνικού θεσμού. Το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας την εποχή της κατάρευσης των αυτοκρατοριών ήταν αυτονόητο και επίκαιρο. Το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας την εποχή των υπερεθνικών θεσμών υποκρύπτει ανομολόγητους σκοπούς.

Εντούτοις, η περίπτωση του Κοσόβου είναι τόσο sui generis όσο κι αυτή της επαναστατημένης Ελλάδας του 1821. Μέχρι σήμερα η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων και ο Ο.Η.Ε. φάνταζαν απροσπέλαστα εμπόδια σε μια εθνοτική ομάδα να διακδικήσει την ανεξαρτησία της. Από την Κυριακή ο Ο.Η.Ε. έχει καταργηθεί ενώ το διεθνές δίκαιο έχει επιστρέψει στην εποχή του 19ου αιώνα. Η υπόθεση της αναγνώρισης μιας κρατικής οντότητας πλέον είναι ζήτημα συσχετισμού ισχύος. Ήδη ντπάρχουν ένα σωρό «αυτονομημένες» περιοχές σ' ολόκληρη την Ευρώπη που θα διεκδικήσουν φορτικότερα και δυναμικότερα την «ανεξαρτησία» τους. «Ανεξαρτησία», σε εισαγωγικά, μια σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται για δοτή και υπό όρους αναγνώριση από έναν ισχυρό προστάτη. Ήδη, η Αμπχαζία και η Ν. Οσσετία πιέζουν τη Μόσχα να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της πρώτης και την ένταξη στη Ρωσία της δεύτερης. Η Υπερδνειστερία το ίδιο. Οι Σέρβοι της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης προφανώς δεν θα κάτσουν με σταυρωμένα χέρια.

Φυσικά η μπάλα θα πάρει και τους εφησυχασμένους Δυτικοευρωπαίους, παρ' όλο που οι περιφερειακοί και αυτοδιοικητικοί θεσμοί εκεί είναι αρκούντως στιβαροί ώστε να αποσβένουν τυχόν εθνικοαυτονομιστικές τάσεις. Υπάρχουν πάντοτε οι ξεροκέφαλοι Βάσκοι - και όχι μόνον από τη νότια μεριά των Πυρηναίων, όπως κι οι Κορσικανοί (έτσι για να μην κοιμάται ήσυχος στην αγκαλιά της Κάρλα Μπρούνι ο Γάλλος πρόεδρος). Υπάρχουν οι Σκωτσέζοι που εδώ και χρόνια ροκανίζουν μεθοδικά το συνδετικό ιστό που τους κρατά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπάρχει και το Βέλγιο. Όλες αυτές οι περιπτώσεις είναι τόσο sui generis όσο κι αυτή του Κοσόβου. Αν και το αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας είναι πέρα για πέρα αναχρονιστικό στα πλαίσια της σημερινής Ευρώπης, η ενδημική εθνικιστική θερμοκεφαλίαση στις περιοχές αυτές που παρουσιάζει έξαρση σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας δεν επιτρέπει εφησυχασμό.

Τούτων δοθέντων, λοιπόν, δεν είναι περίεργο που οι Κύπριοι έβαλαν στο περιθώριο τον ανυποχώρητο (και ξεροκέφαλο για πολλούς) Τάσσο Παπαδόπουλο, που μπορεί μεν να οδήγησε τους Κυπρίους να καταψηφίσουν την απαράδεκτη λύση που προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν, όμως σε τίποτε δεν πήγε το πρόβλημα της κατεχόμενης Κύπρου ένα βήμα πιο πέρα. Για όποιον έχει έστω και ένα κουκούτσι μυαλό, είναι ηλίου φαεινότερο πως η τύχη του Κυπριακού είχε προδιαγραφεί από τα μέσα της δεκαετίας του '80. Αφού το διεθνές δίκαιο δεν πέτυχε να διώξει τους κατακτητές μέχρι τότε, κανείς δεν μπορούσε να περιμένει κάτι από αυτό στο μέλλον, δεδομένου ότι καθεστώς της de facto διαίρεσης του νησιού μέρα τη μέρα εδραιωνόταν. Από τη στιγμή που η στρατιωτική αντιπαράθεση δεν υπήρχε ως επιλογή, το μόνο που έμενε, και παραμένει μέχρι σήμερα, είναι η έντιμη αποδοχή της ήττας στο στρατιωτικό επίπεδο και η προσπάθεια να περισωθεί ό,τι γίνεται στο πολιτικό επίπεδο.

Η περίπτωση του Κοσόβου αποδεικνύει ότι το διεθνές δίκαιο υπάρχει για να παραβιάζεται. Ότι το «δίκαιο» δεν έχει καμμιά θέση σήμερα στις διεθνείς σχέσεις - ενώ, αντίθετα, έχουν και παραέχουν η στρατιωτική κι η οικονομική ισχύς, και μ' αυτή τη σειρά. Ο δικαστής τα 'χει πιάσει. Οι αδελφοί Κύπριοι φαίνεται να το 'χουν καταλάβει αυτό. Εμείς;