Κριτική του Παραληρηματικού Λόγου

του Κ.Αντ.

Lumpen /ˈlʊm pən/: Γερμανική λέξη που στην απόλυτη κυριολεξία σημαίνει κουρέλι. Ένας μαθητής του Έγελου την χρησιμοποίησε σαν συνθετικό του προλεταριάτου κι έτσι, όχι μόνο έδωσε όνομα στην ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία που έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο για να γίνει αυτοκράτορας ο ανηψιός του Ναπολέοντα, αλλά έκανε την λέξη διεθνώς γνωστή.

Το λούμπεν προλεταριάτο, σύμφωνα με το μαθητή του Έγελου που προτίμησε να γίνει οικονομολόγος αντί για φιλόσοφος, είναι μια ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία, πέρα από την εργατική τάξη, που ζει στο περιθώριο του κυρίως ειπείν καπιταλιστικού συστήματος. Δεν πρόκειται συνεπώς για ιδιαίτερη τάξη, αφού ουσιαστικά δεν μετέχει στην πάλη των τάξεων, αλλά για «άρνηση όλων των τάξεων», με τη διαλεκτική έννοια η άρνηση.

Άπαξ και υπάρχει λούμπεν προλεταριάτο είναι λογικό να υποθέσουμε ότι μπορεί να υπάρχει και λούμπεν μπουρζουαζία, λούμπεν αστική τάξη δηλαδή. Και πράγματι, οι θεωρητικοί της Εξάρτησης χρησιμοποίησαν αυτό το νεολογισμό για να περιγράψουν τις κυρίαρχες ελίτ των αποικιών και των νεοαποικιών. Η λούμπεν μπουρζουαζία δεν είναι εθνική αστική τάξη, δεν έχει ταξική συνείδηση, δεν έχει καν σοβαρή οικονομική βάση, η δε ύπαρξή της εξαρτάται άμεσα από την υπερεθνική αστική τάξη της οποίας τα συμφέροντα υπηρετεί. Η «ανακάλυψη» του όρου οφείλεται μάλλον στον Andre Gunder Frank κι όχι φυσικά σε κάτι τριτοκοσμικούς «υπερεπαναστάτες». Θεωρία δεν παράγεις άμα γυρνάς με το κουμπούρι στο χέρι.

Τόσο το λούμπεν προλεταριάτο όσο και η λούμπεν αστική «τάξη» λοιπόν δεν είναι τάξεις με τη μαρξιστική έννοια αφού βρίσκονται έξω από το κυρίαρχο σύστημα της μισθωτής εργασίας. Το λούμπεν προλεταριάτο βρίσκεται στο περιθώριο ενώ η λούμπεν μπουρζουαζία λειτουργεί σαν μεσάζοντας της υπερεθνικής αστικής τάξης. Και τα δυο αυτά στρώματα έχουν ανάλογα χαρακτηριστικά με τους μικροαστούς - δεν ανήκουν ωστόσο στην τάξη των μικροαστών, αν υπάρχει τέτοια.

Οι μικροαστοί, το πολυπληθέστερο στρώμα της κοινωνίας, δεν είναι ομοιογενής τάξη. Ίσως να μην αποτελούσαν καν τάξη με την πολύ αυστηρή έννοια του όρου αν ο Μουσολίνι πρώτα κι ο Χίτλερ μετά δεν εύρισκαν στα ευρύτατα μικροαστικά στρώματα την κοινωνική βάση που αναζητούσαν για τα καθεστώτα τους. Η ετερογένεια των μικροαστών οφείλεται κατά βάση στο ότι υπάρχουν δύο διακριτές μικροαστικές υποτάξεις, η παραδοσιακή και η νέα. Η παραδοσιακή προέρχεται από τα κοινωνικά στρώματα που προϋπήρχαν του καπιταλισμού αλλά που σταδιακά ο επεκτεινόμενος καπιταλισμός τα αποδιαρθρώνει πετώντας του παραδοσιακούς μικροαστούς στον προλεταριακό λάκκο. Η νέα προέρχεται ακριβώς από την ανάπτυξη του καπιταλισμού: είναι η νέα γραφειοκρατία και η λεγόμενη «τεχνοδομή», ο συνεκτικός ιστός που φροντίζει για την καλή λειτουργία του συστήματος.

Είναι προφανές ότι κάθε μικροαστός που σέβεται τον εαυτό του έχει στόχο να «περάσει» στην μεγαλοαστική τάξη, ενώ ο υπέρτατος φόβος του είναι μήπως στην προσπάθειά του αυτή σκοντάψει και πέσει στο λάκκο με τους προλετάριους - που είναι η συνηθέστερη κατάληξη. Η προοπτική του «περάσματος» στην μεγαλοαστική τάξη μπορεί να έχει λίγες πιθανότητες αλλά είναι πραγματική. Χωρίς αυτήν τα μικροαστικά στρώματα, η μικροαστική τάξη θα κατέρρεε σε μια νύχτα και το σύστημα θα έχανε το συνεκτικό ιστό του. Ο φθόνος λοιπόν των μικροαστών για τη μεγαλοαστική τάξη είναι εύλογος, αφού αντιπροσωπεύει το άπιαστο για τους πολλούς (αμερικάνικο) όνειρο, όπως επίσης εύλογη είναι και η αντιπάθεια για τους προλετάριους αφού η τάξη αυτή αντιπροσωπεύει ό,τι με νύχια και με δόντια προσπαθεί να αποφύγει ο κάθε μικροαστός.

Η μικροαστική τάξη λοιπόν μπορεί να κινείται στο περιθώριο της κυρίως ειπείν ταξικής πάλης, πλην όμως περιθώριο δεν είναι. Θέλω να πω ότι οι μικροαστοί είναι σαφώς παραγωγική δύναμη, δεν κινούνται στο περιθώριο όπως το λούμπεν προλεταριάτο κινείται στο περιθώριο της εργασίας και η λούμπεν μπουρζουαζία στο περιθώριο του κεφαλαίου. Η μεγάλη μάζα λοιπόν των καταστηματαρχών, των βιοτεχνών, των εμπόρων, των υπαλληλίσκων μπορεί να αποτελεί ένα συρφετό, αδίστακτο σαν αρπακτικό, που έχει ως στόχο την ανέλιξη του στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και να μοιάσουν στους αφέντες τους, πλην όμως λούμπεν δεν είναι.

Θα μπορούσαν να υπάρχουν λούμπεν μικροαστοί, κατ' αναλογίαν της λούμπεν μπουρζουαζίας και του λούμπεν προλεταριάτου; Αν ναι, τότε σίγουρα θα έπρεπε να είναι στρώματα έξω από τις παραγωγικές δυνάμεις. Θα τα διέκρινε μια αποστροφή προς τον κόσμο της εργασίας και ως προς τις ιδεολογικές αναφορές θα προσέγγιζαν μάλλον τον μικροαστικό κόσμο. Σίγουρα θα τα χαρακτήριζε μια ιδεολογία απαξίωσης για το προλεταριάτο, θα έλεγαν π.χ. ότι το προλεταριάτο και τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα δε διαθέτουν καμία συνείδηση παρά μόνο την ακόρεστη επιθυμία για κοινωνική καταξίωση. Το φάσμα της προλεταριοποίησης θα τους ήταν σε μεταφυσικό βαθμό τρομακτικό: οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής σίγουρα δεν σου επιτρέπουν να πράξεις την υποκειμενική σου αλήθεια.

Η μόνη διέξοδος ύπαρξης για τον λούμπεν μικροαστό θα ήταν η άρνηση όχι μόνο των κατεστημένων παραγωγικών σχέσεων αλλά ολόκληρης της κοινωνικής πραγματικότητας. Και η άρνηση αυτή δεν έχει κανένα διαλεκτικό περιεχόμενο: δεν είναι άρνηση που προκαλεί μια νέα, σε άλλο επίπεδο κατάφαση, αλλά μια πλήρης και ολοκληρωτική απόρριψη κάθε κοινωνικής συνθήκης. Ο λούμπεν μικροαστός θα πραγματοποιούσε την υποκειμενική του αλήθεια, την εντελώς προσωπική και απόλυτα ατομικιστική του αλήθεια, χωρίς να πρέπει να υπερασπίσει το όραμα και την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου που μπορεί να μην έρθει ποτέ. Όλα αυτά μπορεί να οδηγούν σε μια επαναστατική ρητορική και σε μια επαναστατική πραξεολογία, πλην όμως επανάσταση δεν κάνουν σε καμμιά περίπτωση. Η επαναστατική πραξεολογία αυτού του τύπου δεν είναι εργαλείο για τον κόσμο του μέλλοντος αλλά πρόταση ζωής για το σήμερα. Κι αυτή η αντίληψη είναι τόσο αβάσταχτα μικροαστική όσο το μίσος των λούμπεν μικροαστών για την τάξη των μικροαστών και για τις κατεστημένες κοινωνικές συνθήκες γενικότερα.


Τα αποσπάσματα σε πλάγια γράμματα είναι από την προκήρυξη της Σέχτας Επαναστατών μετά το φόνο του αστυνομικού Νεκτάριου Σάββα.

Υ.Γ. Αρκετά πριν οι ...«επαναστάτες» της Σέχτας μιλήσουν για λούμπεν μικροαστική τάξη είχαμε προλάβει να χαρακτηρίσουμε λούμπεν μικροαστούς όλον αυτό το συρφετό των χουλιγκάνων επαναστατών. Χουλιγκάνων, γιατί αν η επαναστατική πραξεολογία είναι πρόταση ζωής κι όχι εργαλείο κοινωνικής ανατροπής, αυτό εμένα σε χουλιγκανισμό μου φέρνει.

3 σχόλια

Τάδε έφη Unknown

Ο τίτλος (κι ο υπότιτλος) εμπνευσμένος από τον Αφάσιο!

Τάδε έφη Χ. Μόρφος

Δεν έχω διαβάσει Andre Gunder Frank και το "Lumpenbourgeoisie, Lumpendevelopment, 1972", που λέει η wikipedia, πάντως θα έλεγα ότι οι κ.κ. Επαναστάτες της Σέχτας, όσον αφορά την Λ.μ.α.Τ. έχουν επηρεαστεί τα μάλα από τα όσα γράφει ο Φανόν ["Της Γης οι Κολασμένοι", α' έκδ. 1961] για τη "μπουρζουαζία", τη "μικρομπουρζουαζία", το "προλεταριάτο" και τα "συνδικάτα" των αποικιοκρατούμενων στις αποικιοκρατούμενες χώρες. Ο Φανόν περνάει τους πάντες γενεές δεκατέσσερις, αφήνοντας απέξω μόνον τους αγρότες. Δεδομένου, μάλιστα, ότι η Σέχτα παραπέμπει στον Φανόν [και σ' ένα τσιτάτο για το "αντάρτικο πόλεων" που δεν υπάρχει στους "Κολασμένους", και δεν μπόρεσα να εντοπίσω από πού είναι]. Πάντως, τους της Σέχτας για λούμπεν αγρότες τους κόβω [λούμπεν μικροαστούς με αγροτικές καταβολές, δηλαδή...]

Η αρχική σημασία της λέξης "προλετάριος" συνδέει τους όρους "γονιμότητα" και "ένδεια", λέει κάπου ο Καρλ Πολάνυι, "Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός"... Φτωχές και άγονες ιδέες και πράξεις...


ΥΓ. Και ποιος άλλος διάβαζε στα νιάτα του Φ. Φανόν;

Τάδε έφη Unknown

Οι έλληνες αγρότες είναι μικροαστοί 100% ενώ η συντριπτική πλειονότητα των ελλήνων μικροαστών έχει αγροτικές καταβολές, οπότε είναι πάρα πολύ πιθανόν οι της Σέχτας κλπ. να είαι λούμπεν αγρότες. Εδώ που τα λέμε οι προκηρύξεις τους αποπνέουν έναν αέρα νεολουδίτικου πρωτογονισμού: καταστροφή του υλικού αστικού πολιτισμού, ζήσε το σήμερα (πέθανε νέος) κλπ. κλπ.

Υ.Γ. Νομίζω Φανόν διάβαζε κι ένας νεαρός (πολύ) μελαχροινός από το Σικάγο που παραπρόκοψε στη ζωή του, ή κάνω λάθος;

Εσείς τι λέτε;