Μίλτον Φρίντμαν

Πριν μερικές μέρες πέθανε πλήρης ημερών ο Μίλτον Φρίντμαν, ο οικονομολόγος του οποίου η σκέψη έχει επιδράσει καθοριστικά όχι μόνο στην επιστήμη της οικονομίας αλλά, κυρίως, στην πολιτική πρακτική τα τελευταία τριάντα χρόνια, το όνομά του δε έχει άρρηκτα συνδεθεί με την κυριαρχία της ιδεολογίας του νεολιμπεραλισμού (νεοφιλελευθερισμού).

Ο Μίλτον Φρίντμαν, γνήσιος επίγονος της «Αυστριακής Σχολής» της οικονομικής σκέψης, παρ' όλο που στα νιάτα του υπήρξε οπαδός των θεωριών του Κέυνς, έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και θεμελίωσε την ομώνυμη «Σχολή», που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη «θεωρία της προσφοράς χρήματος» (μονεταρισμός). Θερμός υποστηρικτής των λιμπεραλιστικών θεωρήσεων περί την οικονομία θεωρούσε ότι οποιαδήποτε παρέμβαση στις αγορές μέσω κρατικών ρυθμίσεων είναι καταστροφική και άρα θα πρέπει να αποφεύγεται. Η μόνη ρύθμιση που πρέπει να γίνεται είναι αυτή της «προσφοράς χρήματος» μέσω των Κεντρικών Τραπεζών, έτσι ώστε να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα ο πληθωρισμός.

Ο Μίλτον Φρίντμαν δεν υπήρξε παρ' όλ' αυτά σπουδαίος οικονομολόγος. Είχε φοβερή ικανότητα να προσαρμόζει παλιές ιδέες και θεωρίες στα σύγχρονα δεδομένα, αλλά ως εκεί. Οι απόψεις του πολλές φορές ήταν καλοστημένα ευφυολογήματα τα οποία φρόντιζε να στηρίζει θεωρητικά με ad hoc υποθέσεις, αφού πρώτα περίμενε τις αντιδράσεις των θεωρητικών αντιπάλων του. Κατά την ταπεινή μας άποψη, η πλέον σημαντική συμβολή του είναι η κριτική του στην «καμπύλη Phillips», μια εμπειριστική κατασκευή χωρίς σπουδαία θεωρητική βάση που συσχετίζει αντίστροφα το επίπεδο του πληθωρισμού με την ανεργία. Ο Φρίντμαν αντέκρουσε την ισχύ της «καμπύλης Phillips» και εισήγαγε την έννοια του «φυσικού (natural) ποσοστού ανεργίας». Σύμφωνα μ' αυτή τη θεώρηση, η ανεργία παύει να είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων οικονομικών δομών και γίνεται κάτι σαν ...φυσικό φαινόμενο! Παύουν, λοιπόν, να έχουν και νόημα κάθε λογής κρατικές παρεμβάσεις που αποσκοπούν να μειωθεί η ανεργία και το μόνο που έχει σημασία είναι να μένει ο πληθωρισμός σε χαμηλά επίπεδα δια του επιτοκίου που ορίζουν οι Κεντρικές Τράπεζες.

Ο Μίλτον Φρίντμαν είδε τις απόψεις του να γίνονται εξαιρετικά δημοφιλείς όταν οι δυτικές οικονομίες περιέπεσαν σε στασιμοπληθωρισμό τη δεκαετία του '70. Η επικρατούσα, τότε, οικονομική σκέψη της μετακεϋνσυανής σύνθεσης αδυνατούσε να εξηγήσει την κρίση και να δώσει διέξοδο. Οι μονεταριστές βγήκαν μπροστά αποδίδοντας το στασιμοπληθωρισμό στον «καταστροφικό» κρατικό παρεμβατισμό, αποφεύγοντας εντούτοις να εξηγήσουν γιατί το κύμα του στασιμοπληθωριμό ήρθε μετά από ένα τέταρτο του αιώνα έντονου κρατικού παρεμβατισμού, αλλά και να τον συνδέσουν με την ενεργειακή κρίση και τη μονομερή απόσυρση των Η.Π.Α. από τη συμφωνία του Bretton-Woods. Στην πραγματικότητα ήταν μια τυπική κρίση υπερσυσσώρευσης (σαν αυτή που διέρχεται η ιαπωνική οικονομία τα τελευταία χρόνια) που επιδεινώθηκε από την έκρηξη των τιμών του πετρελαίου.

Οι θεωρίες του Μίλτον Φρίντμαν βρήκαν πεδίο εφαρμογής αρχικά στη Χιλή του Πινοσέτ (όπου ο Φρίντμαν έδωσε σειρά διαλέξεων, παρέχοντας έτσι έμμεση υποστήριξη στο τυραννικό καθεστώς) και αργότερα στη Βρετανία της Μάργκαρετ Θάτσερ και στις Η.Π.Α. του Ρόναλντ Ρήγκαν. Αν και η επιτυχία της νεολιμπεραλιστικής πολιτικής είναι αμφισβητήσιμη, κυριάρχησε, τελικά, παγκοσμίως, και σ' αυτό συνέτεινε η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης^* και η κυριαρχία των πολυεθνικών που «άνοιξε» τις διεθνείς αγορές (αυτό που λέμε «παγκοσμιοποίηση»).

Ο Μίλτον Φρίντμαν πρόλαβε να δει τις θεωρίες του να κυριαρχούν στο ιδεολογικό επίπεδο. Δεν τις είδε όμως να δικαιώνονται και στην πράξη. Με ελάχιστες εξαιρέσεις ο κρατικός παρεμβατισμός κυριαρχεί σ' όλες τις οικονομίες του πλανήτη, ιδιαίτερα σ' αυτές με τις μεγαλύτερες προοπτικές ανάπτυξης (δείτε τα παραδείγματα της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και της Ρωσίας).


^* Είναι αμφίβολο κατά πόσον οι νεολιμπεραλιστικές πολιτικές βοήθησαν τις Η.Π.Α. και τη Βρετανία να βγουν από το στασιμοπληθωρισμό. Τα «Ρηγανόμικς» προκάλεσαν μεγάλα ελλείμματα σε σημείο που η αμερικανική κυβέρνηση να υποχρεωθεί ν' αυξήσει τη φορολογία, ενώ το μεγαλεπίβολο πρόγραμμα του «πολέμου των άστρων» συνιστούσε από μόνο του μια γενναία (και «αναποτελεσματική») κρατική παρέμβαση. Η Βρετανία της Θάτσερ (που ήδη είχε πιάσει πάτο) ωφελήθηκε τα μέγιστα από τα πετρέλεια της Βόρειας Θάλασσας, από τη στροφή στον τομέα των υπηρεσιών αλλά και από τον πόλεμο των Φώκλαντ. Χωρίς αυτούς τους εξωγενείς παράγοντες μάλλον η σιδηρά κυρία δεν θα έβλεπε δεύτερη θητεία. Από την άλλη μεριά, οι νεολιμπεραλιστικές πολιτικές που εφαρμόστηκαν ως «θεραπεία σοκ» στις πρώην χώρες του αν-ύπαρκτου σοσιαλισμού οδήγησαν σε ραγδαία επιδείνωση τις οικονομίες τους (στη Ρωσία το ΑΕΠ έπεσε 50% σε πέντε χρόνια κι ο πληθωρισμός έτρεχε με +200%).