Θεωρίες Συνωμοσίας Mk.II

Επαγγελματίες απ' το ίδιο σινάφι σπάνια συναντιούνται, ακόμη και να ευθυμήσουν ή να ξεδώσουν, αλλά και τότε οι συζητήσεις τους καταλήγουν σε μια συνωμοσία εναντίον του κοινού ή σε κάποιο τέχνασμα για ν' αυξήσουν τις τιμές.

Adam Smith, Ο Πλούτος των Εθνών

Το 1944 κι ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνοταν ακόμη, αντιπρόσωποι των Συμμάχων, έχοντας πλήρη επίγνωση πως τα αίτια των δύο μεγάλων πολέμων ήταν οικονομικά, μαζεύτηκαν στο Bretton Woods των Η.Π.Α. και κατέληξαν στην ομώνυμη συμφωνία που θα καθόριζε, υποτίθεται, το μεταπολεμικό παγκόσμιο οικονομικό πλαίσιο και θα θεμελίωνε το κράτος ευημερίας. Η σύνοδος του Bretton Woods ήταν ο θρίαμβος της Κεϋνσιανής σχολής των οικονομικών, όμως τόσο ο Λόρδος Keynes όσο κι οι υπόλοιποι σύνεδροι λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο.

Τρία χρόνια μετά, τον Απρίλη του 1947, σ' ένα Ελβετικό θέρετρο, το Mont Pelerin, μαζεύτηκαν οι επιφανέστεροι από τους «αντιφρονούντες» οικονομολόγους, η αφρόκρεμα της Αυστριακής σχολής με επικεφαλής τον πολύ Friedrich Hayek, και κάμποσοι ακόμη «συνοδοιπόροι». Ο θριαμβεύων κεϋνσιανισμός τούς έπεφτε πολύ βαρύς. Αν και ουσιαστικά δεν αμφισβητούσε τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ωστόσο δεν άφηνε περιθώρια στην άρχουσα τάξη να κερδοσκοπεί στο βαθμό που κερδοσκοπούσε παλιότερα. Η παρέα αυτή λοιπόν, που έβλεπε τις θεωρίες της να ξεφτίζουν και τα μέλη της να περιθωριοποιούνται, αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της. Άρχισε λοιπόν να μεθοδεύει το ροκάνισμα του κράτους ευημερίας και την επαναφορά στο προσκήνιο των δικών της ιδεών της, με άλλο περιτύλιγμα βεβαίως, καθώς επρόκειτο για ιδέες που ήδη είχαν χρεοκοπήσει ιστορικά. Το περιτύλιγμα αυτό θα ονομαζόταν Νεολιμπεραλισμός.

Ο Hayek είχε πολύ σωστά διαβλέψει πως το εγχείρημα της Εταιρείας του Mont Pelerin, όπως ονομάστηκε η παρέα, θα εύρισκε πρόθυμους και μάλιστα εύπορους υποστηρικτές - πράγματι, αυτοί απέδειξαν την υποστήριξή τους ιδρύοντας διάφορα ευαγή ιδρύματα που ακούνε σε ονόματα όπως Heritage Foundation, Ινστιτούτο Hoover, Ινστιτούτο Adam Smith κλπ. Το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ιδιοκτησίας του Ιδρύματος Ροκφέλλερ, έγινε το κέντρο επιχειρήσεων στον πόλεμο να αποδομηθεί ο κεϋνσιανισμός ενώ αρχιστράτηγος ορίστηκε ένας χαρισματικός οικονομολόγος ονόματι Milton Friedman. Η υπερπροβολή που απολάμβανε καθιστούσε ασάλευτα επιστημονικά δόγματα τα ευφυολογήματα που παρουσιάζονταν ως θεωρίες και οι αστείρευτοι πόροι που διέθετε αρκούσαν για να ξεφτίσουν και τον πλέον στέρεο επιστημονικό αντίλογο.

Ο Hayek είχε προβλέψει ότι θα έπρεπε να περιμένουν μια ολόκληρη γενιά μέχρι ν' αποδώσει καρπούς ο πόλεμος κατά του κράτους ευημερίας. Πράγματι, 33 χρόνια μετά την ίδρυση της Εταιρείας του Mont Pelerin στη Βρετανία αναλάμβανε την πρωθυπουργία η Μάργκαρετ Θάτσερ και στις Η.Π.Α. εκλεγόταν πρόεδρος ο Ρόναλντ Ρήγκαν.

Κάπως έτσι φαίνεται να γράφτηκε η ιστορία μάς λέει ο George Monbiot, δημοσιογράφος της Guardian, σε πρόσφατο άρθρο του παρουσιάζοντας το βιβλίο του David Harvey, Σύντομη Ιστορία του Νεολιμπεραλισμού. Το άρθρο του αναδημοσιεύει σχεδόν αυτούσιο η Καθημερινή, ενώ ανάλογη παρουσίαση θα βρείτε και στην Ελευθεροτυπία. Όπως μας περιγράφει ο καλός δημοσιογράφος (που διατηρεί και blog) βασιζόμενος στο βιβλίο του Harvey, απ' ό,τι φαίνεται, η άνοδος του νεολιμπεραλισμού δεν οφείλεται στις αδυναμίες (στις αντιφάσεις, αν θέλετε) του μεταπολεμικού κράτους ευημερίας αλλά στην εφαρμογή ενός προσεκτικού σχεδίου από την άρχουσα τάξη να επανακτήσει τη θέση (διάβαζε μερίδιο του παγκόσμιου πλούτου) που είχε πριν η κρίση του 1929 και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος την υποχρεώσουν σε σημαντικές εκπτώσεις από το δόγμα της μεγιστοποίησης των κερδών.

Νομίζω πως είναι εύλογο πια ν' αναρωτιόμαστε αν η κρίση στασιμοπληθωρισμού της δεκαετίας του '70 που οδήγησε στην κατάρρευση του κράτους ευημερίας ήταν προϊόν αδυναμιών και εσωτερικών αντιφάσεών του ή προήλθε τεχνητά. Αν η πετρελαϊκή κρίση του 1973 ήταν τεχνητή ή όχι. Για ποιο λόγο οι Η.Π.Α., επί προεδρίας Νίξον, αν και ήταν ο πυλώνας του αποχώρησαν μονομερώς από το σύστημα του Bretton Woods οδηγώντας το στην κατάρρευση. Για ποιο λόγο δεν υλοποιήθηκε το σχέδιο για ένα παγκόσμιο νόμισμα που προέβλεπε αρχικά η συμφωνία του Bretton Woods. Άραγε, όλα αυτά ήταν αδυναμίες του συστήματος ή μήπως το κράτος ευημερίας κατέρρευσε στη δεκαετία του '70 εξαιτίας ενός αθόρυβου, αλλά συστηματικού και καλοσχεδιασμένου ροκανίσματος των θεμελίων του; Νομίζω πως η Σύντομη Ιστορία του Νεολιμπεραλισμού θα μας υποχρεώσει να λάβουμε πολύ σοβαρά υπ' όψη τη δεύτερη εκδοχή.

Συνακόλουθα, θα πρέπει ν' αναλογιστούμε κατά πόσον οι κυρίαρχες θεωρήσεις στις οικονομικές, και γενικότερα στις κοινωνικές επιστήμες, είναι προϊόν της επιστημονικής έρευνας, της επιστημονικής κριτικής και του επιστημονικού διαλόγου και όχι προϊόν συγκεκαλυμμένης και ενορχηστρωμένης προπαγάνδας. Και μετά μας λένε ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανταγωνιστικά...