Ο Αποδιοπομπαίος Κράτος

Τόσες φορές το έχουμε ακούσει τα τελευταία 25 χρόνια, σίγουρα το έχουμε εμπεδώσει: Η ελεύθερη αγορά μπορεί και αυτορρυθμίζεται και την βέλτιστη αποτελεσματικότητα επιτυγχάνει και σε άριστη διανομή της ευημερίας καταλήγει. Για όλα τα δεινά της οικονομίας φταίει πάντοτε ένας και μόνο ένας παράγοντας, οι επεμβάσεις του κακού κράτους. Αυτό είναι το λιμπεραλιστικό δόγμα, μ' αυτό πορεύεται πορευόταν ο κόσμος από τότε που η Θάτσερ κι ο Ρήγκαν ορκίστηκαν να βγάλουν την υφήλιο από το τέλμα του στασιμοπληθωρισμού της δεκαετίας του '70 - όπου αναλογιζόμενος τι βγήκε εκείνη τη δεκαετία στη μουσική και το σινεμά και τι επακολούθησε, χίλιες φορές ο στασιμοπληθωρισμός!

Το δόγμα αυτό παρέχει ένα βολικότατο άλλοθι σε κάθε στραβοπάτημα του οικονομικού συστήματος. Για τις οικονομικές κρίσεις ποτέ δεν φταίνε οι διαρθρωτικές αδυναμίες ή οι εγγενείς αντιφάσεις του οικονομικού συστήματος, το οποίο αν αφεθεί στην ησυχία του, λέει, είναι τέλειο, αλλά ο πάντοτε καταστροφικός κρατικός παρεμβατισμός. Δεδομένου λοιπόν ότι το κράτος είναι πάντοτε παρόν, και δεδομένου ότι οι λιμπεραλιστές δεν είναι οπαδοί του Μπακούνιν για να ζητούν την κατάργησή του, αφού το θέλουν προστάτη της περιουσίας και θεματοφύλακα του ιερού δικαιώματος της ιδιοκτησίας που είναι ο κινητήριος άξονας της ανάπτυξης, πάντοτε είναι δεδομένος και ο φταίχτης σε κάθε οικονομική κρίση. Είτε επειδή κατάβαζε τα επιτόκια, είτε επειδή τα ανέβαζε, είτε επειδή δεν έκανε τίποτε βλέποντας την οικονομία να πηγαίνει κατά διαόλου.

Το σύμπαν της λιμπεραλιστικής ελεύθερης αγοράς, ή καλύτερα το σύστημα των εξισώσεών της, είναι πλήρως προσδιορισμένο και αρμονικό με μοναδική εξαίρεση έναν εξωτερικό παράγοντα που εισάγει ένα βαθμό ελευθερίας απροσδιοριστίας στο σύστημα: την προσφορά χρήματος την οποία ελέγχουν οι κεντρικές τράπεζες. Προφανώς ένας τέτοιος κρίσιμος για την ισορροπία του οικονομικού συστήματος παράγοντας θα είναι κάτι σαν ανεξάρτητη αρχή ώστε να διατηρεί μια κάποια αυτονομία από την πολιτική εξουσία. Στην πραγματικότητα η κεντρική τράπεζα είναι το σημείο όπου η πολιτική εξουσία συναντά την εξουσία της αγοράς και υπό ένα άλλο πρίσμα είναι το μακρύ χέρι της αγοράς στο πολιτικό επίπεδο. Δεν χρειάζεται να έχει διαβάσει κανείς ούτε Μαρξ, ούτε Γκράμσι, ούτε Πουλαντζά, ούτε καν τις σομόν σελίδες των εφημερίδων, και ειδήσεις στο Star να βλέπει αρκεί για να καταλάβει πως όταν μιλά η αγορά η πολιτική εξουσία στέκεται σούζα . Παρ' όλ' αυτά, οι λιμπεραλιστές έχουν την τάση να βλέπουν τόσο το κράτος όσο και τους ιθύνοντες της κάθε κεντρικής τράπεζας περίπου σαν ...εξωγήινους που ανά δέκα - δώδεκα χρόνια, όποτε ξεσπάει μια οικονομική κρίση δηλαδή, εισβάλλουν από το υπερδιάστημα για να κάνουν μπάχαλο ό,τι μεθοδικά έχτιζε η αγορά όλα αυτά τα χρόνια.

Για τους απολογητές της αγοράς λοιπόν, για όλες τις κρίσεις του οικονομικού συστήματος φταίει πάντοτε κάποια κρατική παρέμβαση. Αδιόρθωτο λοιπόν αυτό το κράτος που με τόσες κρίσεις που έχουν συμβεί μυαλό δεν έχει βάλει και δεν αφήνει την οικονομία στην ησυχία της. Βέβαια ο ρόλος του κράτους, σωστότερα, της κεντρικής τράπεζας, στην προσφορά χρήματος δεν αμφισβητείται ούτε από τους λιμπεραλιστές οικονομολόγους, επομένως αυτοί θα έπρεπε να μας εξηγήσουν σε ποιο σημείο ακριβώς μπαίνει το κράτος και χαλάει τη μαγική συνταγή της ισορροπίας. Όμως κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί. Ίσως γιατί οι αναλύσεις για τις οικονομικές κρίσεις έρχονται πάντα εκ των υστέρων και ως γνωστόν, πας μετά Χριστόν προφήτης γάιδαρος (εκτός από τον Προφήτη), χώρια που τέτοιου είδους αναλύσεις που δεν επιδέχονται διάψευση θα έκαναν το Καρλ Πόππερ, που στ' όνομά του ορκίζονται οι λιμπεραλιστές, να τις απορρίψει ως ψευδοεπιστημονικές. Ίσως, τελικά, απλά να μην υπάρχει καμμία μαγική συνταγή ισορροπίας και οι ενέργειες των κεντρικών τραπεζών να είναι ένα πολύ καλό άλλοθι.

Για να έρθουμε και στη σημερινή κρίση, οι λιμπεραλιστές ισχυρίζονται ότι, σε γενικές γραμμές, ευθύνεται η πολιτική χαμηλών επιτοκίων και επεκτατικής νομισματικής πολιτικής, η μεγάλη ρευστότητα δηλαδή. Όποιος έχει μνήμη θα θυμάται ότι η πολιτική χαμηλών επιτοκίων της Fed ξεκίνησε μετά το μπαμ της φούσκας των dot-com, δηλαδή, όταν ακριβώς ήταν αναμενόμενο να ενισχυθεί η ρευστότητα. Παρένθεση: η κρίση των dot-com πώς προκλήθηκε αγαπητοί λιμπεραλιστές αφού η Fed τότε ακολουθούσε πολιτική υψηλών επιτοκίων; Θα θυμάται επίσης πώς η αγορά κρεμόταν από τα χείλη του Αλαν Γκρήνσπαν με την προσδοκία να μειωθούν τα επιτόκια μπας και κουνηθεί λιγάκι η χειμαζόμενη αμερικανική οικονομία και ελεεινολογούσε τον Ζαν Κλωντ Τρισέ για την πολιτική υψηλών επιτοκίων της ΕΚΤ που είχε σπρώξει την ευρωπαϊκή οικονομία σε τροχιά ύφεσης. Η αγορά πίεζε για αυξημένη ρευστότητα και αυτό που έκανε η Fed ήταν να εισακούσει την αγορά. Οι λιμπεραλιστές μας λένε ότι η Fed δεν έπρεπε να εισακούσει την αγορά - ίσως για να μπορούν να την κατηγορούν μετά για την ύφεση που κατά πάσα πιθανότητα θα είχε ενσκήψει.

Οι απολογητές της αγοράς συνδέουν άμεσα την σημερινή κρίση με τη χρεοκοπία της Fannie Mae και του Freddie Mac που τις χαρακτηρίζουν τουλάχιστον ημικρατικές τράπεζες, πράγμα εντελώς αναληθές αφού και οι δύο ήταν 100% μετοχικές εταιρείας (stockholder-owned corporations) παρ' όλο που ιδρύθηκαν από το κράτος (government sponsored enterprises), αν όμως θεωρηθούν κρατικά ελεγχόμενες ενισχύεται η άποψη ότι για την κρίση ευθύνεται το κράτος, έτσι δεν είναι; Πέραν του αναληθέστατου αυτού ισχυρισμού, οι απολογητές της αγοράς έχουν προφανώς ξεχάσει (μα μνήμη χρυσόψαρου έχουν;) ότι τα προεόρτια της κρίσης ξεκίνησαν εδώ και ένα χρόνο με τη χρεοκοπία της Northern Rock αρχικά και της Bear Stearns κατόπιν. Από την άλλη μεριά, αν το πρόβλημα ήταν μόνο τα δυο άσωτα αδελφάκια, η Fannie κι ο Freddie, η εξαγορά τους από το αμερικανικό δημόσια θα ήταν αρκετή (όπως ήταν αρκετή η εγγύηση του ελληνικού δημοσίου για την Τράπεζα Κρήτης για να μην τιναχτεί στον αέρα το ελληνικό τραπεζικό σύστημα), όμως αποδείχτηκε ότι δεν ήταν κι αυτό σημαίνει πως τα αίτια της κρίσης ήταν αλλού. Για την υψηλή ρευστότητα, τον άλλο σημαντικό κατά τους λιμπεραλιστές παράγοντα, είπαμε ήδη πως ήταν απαίτηση της αγοράς. Αν η Fed κρατούσε ψηλά τα επιτόκια μετά την κρίση των dot-com τότε η αμερικανική οικονομία θα βρισκόταν ήδη από το 2002 σε ύφεση.

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν τα κράτη ακολουθούσαν τις προτάσεις των λιμπεραλιστών και άφηναν το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην τύχη του, αν μ' άλλα λόγια άφηναν εκτός από τη Lehman Brothers να χρεοκοπήσουν και τα δυο αδελφάκια Fannie και Freddie, η AIG, η Wachovia, η Merill Lynch, η Morgan Stanley και ποιος ξέρει πόσα ακόμη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και να τιναχτούν στον αέρα οι αποταμιεύσεις και οι συντάξεις ποιος να ξέρει πόσων ανθρώπων. Σίγουρα το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα ξεκαθάριζε, μόνο που κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα «καθάριζαν» οι απελπισμένοι αποταμιευτές και ασφαλισμένοι αν έπαιρναν τα όπλα - δίνοντας την ευκαιρία στους λιμπεραλιστές να κατηγορήσουν για μια ακόμη φορά το κράτος για την ανικανότητά του να υπερασπιστεί το ύψιστο αγαθό της περιουσίας και του δικαιώματος της ιδιοκτησίας!