Νίκος Πουλαντζάς

Δεν μπορούμε να κρύψουμε τη χαρά μας που μάθαμε ότι οι «Εκδόσεις Θεμέλιο», σε συνεργασία με το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς», επενεξέδωσαν δυο πολύ σημαντικά έργα του σπουδαίου ελληνογάλλου στοχαστή, «Φασισμός και Δικτατορία» (1970) και «Η Κρίση των Δικτατοριών» (1975).

Ο Νίκος Πουλαντζάς, που θα 'ταν εβδομηντάρης αν ζούσε σήμερα, ακολούθησε το ρεύμα του στρουκτουραλιστικού μαρξισμού με την ομάδα του Λουί Αλτουσσέρ και διατύπωσε τη θεωρία περί της σχετικής αυτονομίας του κράτους. Το έργο του «Φασισμός και Δικτατορία» θεωρείται μια από τις καλύτερες και πλέον ολοκληρωμένες προσεγγίσεις του φασιστικού φαινομένου που ανάλογες δεν έχει κατορθώσει να επιδείξει η αστική σκέψη. Πολέμιος του σοβιετικού και φιλοσοβιετικού δογματισμού, προείδε τη χρεοκοπία των σταλινικών καθεστώτων. Η αριστερά στη χώρα μας, προσκολλημένη σε αναχρονιστικά δόγματα τον αγνόησε επιδεικτικά. Η δραματική απόδρασή του από τη ζωή πριν 27 χρόνια στέρησε την προοδευτική σκέψη από ένα φλογερό και οξυδερκές πνεύμα.

Δε διαβάζεται εύκολα ο Πουλαντζάς. Η γραφή του είναι πυκνή, η σκέψη του περιεκτική, πολλές φορές αγχώδης κι ο λόγος του πολεμικός και καμμιά φορά ξύλινος (για τα σημερινά δεδομένα). Ξαναδιαβάζει τον Μάρξ (κατά την προτροπή του Αλτουσσέρ) και διατηρώντας στο επίκεντρο της προβληματικής του την πάλη των τάξεων ξαναθεμελιώνει τη μαρξιστική πολιτική σκέψη κι επιχειρεί να την καθαρίσει από το μικρόβιο του οικονομισμού και τη μεταφυσική τελεολογία. Οι αναλύσεις του για την ταξική συγκρότηση στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, για τη σχετική αυτονομία του κράτους και για τους ιδεολογικούς μηχανισμούς δεν παύουν να είναι επίκαιρες.

Ειδικότερα, η οξυδερκής προσέγγιση του φασιστικού φαινομένου από τον Πουλαντζά καθίσταται εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα που παρατηρείται μια αναβίωση και συνεχής άνοδος κάθε λογής φασιστικών κινημάτων, φαινόμενο που η ερμηνεία του προκαλεί έκδηλη αμηχανία στους εκφραστές της κυρίαρχης ιδεολογίας.