Ο τίγρης της Βεγγάλης

Η Βεγγάλη, η πρώτη βρετανική κτήση στην Ινδία, «βυθίστηκε στο χάος και τη φτώχεια εξαιτίας ενός τρομακτικού προγράμματος ελεγχόμενης διακυβέρνησης», παρατηρεί ο Τζον Κέι στην ιστορία του της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών. Ο κατακτητής Ρόμπερτ Κλάιβ περιέγραψε τη Ντάκα του 1757, ως κέντρο υφαντουργίας, ως «πόλη μεγάλη, πολυάνθρωπη και πλούσια όσο το Λονδίνο». Το 1840 ο πληθυσμός της είχε ήδη πέσει από τις 150.000 στις 30.000, όπως κατέθεσε στη Βουλή των Λόρδων ο σερ Τσαρλς Τρεβέλιαν, «ενώ η ζούγκλα και η μαλάρια κόντευαν να την πνίξουν πια εντελώς... Η Ντάκα, το Μάντσεστερ των Ινδιών, που ήταν μια πολιτεία ανθηρή κι ευημερούσα, έχει καταντήσει ένα άθλιο και πάμπτωχο χωριό. Και τώρα είναι η πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές.

Την εποχή της βρετανικής κατάκτησης, η Ινδία μπορούσε άνετα να συγκριθεί με την Αγγλία ως προς τη βιομηχανική ανάπτυξη. Ο κατακτητής, ωστόσο, συνέχισε να αναπτύσσεται, ενώ η ινδική βιομηχανία καταστράφηκε από βρετανικές ρυθμίσεις και αναμίξεις. Οι Βρετανοί παρατηρητές, παρόλο τον φιλελεύθερο προσανατολισμό τους, αναγνώριζαν σχεδόν χωρίς εξαίρεση την αναγκαιότητα αυτών των μέτρων. Κι όπως έγραψε ο Οράτιος Ουίλσον στην Ιστορία της Βρετανικής Ινδίας το 1826, «τα μέτρα αυτά είναι που έδωσαν τη δυνατότητα στα εργοστάσια του Πέισλι και του Μάντσεστερ να συνεχίσουνν να δουλεύουν. Η επιβίωσή του οφείλεται στη θυσία των Ινδών βιοτεχνών».

Κι επειδή η παραπάνω περιγραφή μπορεί για ορισμένους να θεωρείται αναξιόπιστη καθώς προέρχεται από το «Παλιές και Νέες Τάξεις Πραγμάτων» του Ν. Τσόμσκυ, μπορείτε να ρίξετε και μια ματιά εδώ ώστε να βεβαιωθείτε ότι αυτη η εικόνα δεν είναι καθόλου μεροληπτική.

Το ερώτημα, λοπόν, για εμάς δεν είναι υπό ποιους όρους η Ινδία έχει κατορθώσει να επιδεικνύει μια αξιοθαύμαστη οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, ένα γεγονός που βλέπουμε να προβάλεται μετ' επιτάσεως τελευταία (δεν γνωρίζουμε αν θα συνεχίσει να προβάλλεται το ίδιο και μετά την πρόσφατη επίσκεψη του Β. Πούτιν). Το ερώτημα είναι υπό ποιους όρους η Ινδία που παρήγαγε το ένα τέταρτο που παγκόσμιου προϊόντος στα μέσα του 18ου αιώνα κατάντησε να βρίσκεται στην καθόλου ζηλευτή 117η θέση του κατά κεφαλή Α.Ε.Π. παγκοσμίως. Το παραπάνω απόσπασμα, νομίζουμε, είναι εξόχως διαφωτιστικό.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι το «οικονομικό θαύμα» της Ινδίας (ποιο θαύμα, 117η στο κατά κεφαλή Α.Ε.Π. είναι) οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην άνθηση του τομέα των υπηρεσιών, και πιο ειδικά στην παραγωγή λογισμικού, όπου η Ινδία είναι ο παράδεισος του outsourcing. Είναι αμφίβολο κατά πόσον η Ινδία θα μπορούσε ν' αναπτυχθεί κατ' αυτόν τον τρόπο αν οι κυβερνήσεις της, στα πλαίσια της κεντρικά σχεδιαζόμενης οικονομίας, δεν είχαν δώσει έμφαση στις επενδύσεις έντασης κεφαλαίου και τεχνολογίας, εις βάρος της παραδοσιακής, εντάσεως εργασίας βιοτεχνίας, γεγονός το οποίο μάλιστα είχε επικρίνει ο πολύς M. Φρίντμαν!

Αυτό που μένει να δούμε είναι κατά πόσον αυτοί οι εκπληκτικοί ρυθμοί ανάπτυξης θα έχουν διάρκεια, κατά πόσο θα βελτιώσουν εν τέλει το θλιβερό βιοτικό επίπεδο των Ινδών και κατά πόσο θα επιτύχουν να αμβλύνουν τις συνεχώς διευρυνόμενες δια-περιφερειακές ανισότητες εντός της Ινδίας.

Υ.Γ. Συνηθίζεται, η εκρηκτική ανάπτυξη της Ινδίας από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 κι έπειτα να αντιδιαστέλλεται, υπόρρητα, με την χαμηλή ανάπτυξη επί καθεστώτος κεντρικά σχεδιαζόμενης οικονομίας. Θα ήταν ωστόσο σκόπιμο σ' αυτές τις συγκρίσεις να συνυπολογίζεται η διαρκής ένταση και οι πόλεμοι με το γειτονικό Πακιστάν που απολάμβανε και απολαμβάνει διαρκώς την υποστήριξη των Αμερικανών - και για δες, η ένταση βρίσκεται σε ύφεση από τότε που η Ινδία «άνοιξε» την οικονομία της!

Υ.Γ.2 Ο τίτλος είναι σαφώς παραπλανητικός, αλλά και σκωπτικός συνάμα: Το «Ινδικό θαύμα» δεν έχει φτάσει στην περιοχή της Βεγγάλης καθώς η ταχύρρυθμη ανάπτυξη επικεντρώνεται στην περί τη Βομβάη περιοχή.

Ινδία, ανάπτυξη