Αστικά απόβλητα

Από τις «Θεωρίες για την Υπεραξία» του πάντοτε εξαιρετικού Κίμπι.

…Ένα μέρος για εργασία, άλλο για στέγαση, ένα τρίτο για αγορές, ένα τέταρτο για μάθηση, ένα πέμπτο για διασκέδαση. Ο τρόπος με τον οποίο ο χώρος οργανώνεται συνεχίζει την αποσύνθεση των ανθρώπων που ξεκίνησε με τη διαίρεση της εργασίας μέσα στο εργοστάσιο. Κόβει το κάθε άτομο σε μερίδες, κόβει τον χρόνο μας, τη ζωή μας σε ξεχωριστά κομμάτια, έτσι ώστε σε καθένα από αυτά να είμαστε παθητικοί καταναλωτές στο έλεος των εμπόρων, έτσι ώστε ποτέ να μην συμβαίνει η εργασία, η κουλτούρα, ο πολιτισμός, η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση των αναγκών και η προσωπική μας ζωή να μπορούν και να πρέπει να αποτελούν ένα πράγμα: Μια ενοποιημένη ζωή που διατηρείται από την κοινωνική δομή της κοινότητας.

Αντρέ Γκορζ, «Η κοινωνική ιδεολογία του αυτοκινήτου», 1973

Ο Αντρέ Γκορζ, που αναχώρησε με πολύ συγκινητικό τρόπο πρόσφατα, αναφέρεται βεβαίως στην κυρίαρχη (μέχρι και σήμερα) πολεοδομική ιδεολογία του κατακερματισμού της πόλης σε χωρικές ενότητες που κάθε μια εξυπηρετεί μια και μοναδική χρήση - λειτουργία. Εδώ είναι η κατοικία, εκεί η εργασία, σ' άλλο μέρος η διασκέδαση, αλλού η αγορά κλπ. Είναι η ιδεολογία που έγινε γνωστή από τη Χάρτα των Αθηνών του Le Cobusier, το μανιφέστο του πολεδομικού μοντερνισμού. Στην πραγματικότητα, ο πολεοδομικός μοντερνισμός δεν είναι τίποτε λιγότερο από τη μεταφορά της φασιστικής ιδεολογίας στο πεδίο του αστικού σχεδιασμού.

Ο κάθετος καταμερισμός της εργασίας, κυρίαρχη εκδήλωση της οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας, αποκτά με την κυριαρχία του καπιταλισμού και της παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα και μια καθ´ ύψος διάσταση, το οριζόντιο καταμερισμό της εργασίας που δεν είναι παρά η αντανάκλαση της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας. Ο πολεοδομικός μοντερνισμός τώρα, είναι η εφαρμογή ενός κάθετου καταμερισμού λειτουργιών - χρήσεων στην πόλη, ενός καταμερισμού που στο όνομα της λειτουργικότητας αποδιαρθρώνει την πόλη, την πόλη ως κοινωνικό και ιστορικό νοούμενο, μετασχηματίζοντάς την σε λειτουργικές μονάδες - ενότητες.

Ο αυστηρός κοινωνικός καταμερισμός του χρόνου (εργασία, αναψυχή, ανάπαυση) βρίσκει τον αντίστοιχό του και στον κοινωνικό καταμερισμό του χώρου. Η ανθρώπινη ζωή, λοιπόν, τεμαχίζεται και αποδιαρθρώνεται σ' όλες της τις διαστάσεις. Ο άνθρωπος της πόλης γίνεται στην κυριολεξία κομμάτια. Υπάρχει κάθε στιγμή σε διαφορετικό τόπο και με διαφορετικό ρόλο. Για να εργαστεί ο άνθρωπος της πόλης πηγαίνει στον τόπο της εργασίας του. Για να ξεκουραστεί πηγαίνει στο σπίτι του. Για να διασκεδάσει πηγαίνει στους σχετικούς αυστηρά καθορισμένους τόπους. Η κυκλοφορία, επομένως, καθίσταται το μόνο συνεκτικό στοιχείο των άμορφων μονάδων - χωρικών ενοτήτων - λειτουργιών που αθροιζόμενες συναποτελούν την μοντέρνα πόλη.

Κατά τον τρόπο αυτό, πρώτ' απ' όλα εκφυλίζεται ο δημόσιος χώρος σε πεδίο κυκλοφορίας. Η δε «Αγορά», με την πρωταρχική της έννοια, παύει να υφίσταται ως πεδίο κοινωνικοποίησης και καταντά απλώς τόπος εμπορευματικής συναλλαγής (market). Ο δημόσιος χαρακτήρας της ιδιωτικοποιείται αλλά δεν προσωποποιείται. Η αγορά δεν ανήκει τον πολίτη και ο πολίτης δεν μετέχει σ' αυτήν: καλείται σ' αυτήν με την ιδιότητα του δυνάμει καταναλωτή. Το δικαίωμα συμμετοχής στη ζωή της πόλης μεταλλάσσεται σε προνόμιο εισόδου στις αγορές της.

Οι κατοικίες των ανθρώπων «υψώνονται», αλλά η ύψωση δεν είναι για να τις φέρνει κοντύτερα στον ουρανό αλλά για να τις φέρει μακρύτερα απ' τον ιστό της πόλης. Το παράθυρο στο δρόμο, άλλοτε μέσον διαλεκτικής σύνθεσης του ιδιωτικού εντός με το δημόσιο εκτός, σήμερα, ηχομονωτικό και ημιδιαφανές, θωρακίζει την ιδιωτική απομόνωση του ενοίκου. Το σπίτι - μέρος και στοιχείο της πόλης γίνεται σπίτι - φρούριο, αποστειρωμένη νησίδα σωτηρίας - αλλά και νεκρή ζώνη - σ' ενα αστικό περιβάλλον που νοείται ως ξένο και εχθρικό.

Ο κάτοικος της πόλης παύει να είναι πολίτης. Είναι άτομο - μονάδα που υποστασιοποιείται εκ περιτροπής στις διαφορετικές χωρικές ενότητες - λειτουργίες. Η πόλη δεν του ανήκει αλλά ούτε κι αυτός ανήκει στην πόλη. Η ύπαρξή του εκδηλώνεται εκ περιτροπής για να καταναλώνει εμπορεύματα, διασκέδαση, διαμονή, εργατική δύναμη. Η μοντέρνα πόλη δεν βιώνεται, καταναλώνεται.