Ταμείο

Αν κάτι έδειξαν οι εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου είναι ότι έχει πια παγιωθεί μια συντηρητική και «εθνικοπατριωτική» στροφή της ελληνικής κοινωνίας και πόσο ασταθής και αποδιαρθρωμένη έχει καταστεί η κοινωνική βάση του ΠΑΣΟΚ.

Η Νέα Δημοκρατία παρέμεινε στην εξουσία σε πείσμα της δυσμενούς συγκυρίας που ανέδειξε πόσο αδύναμος, αν όχι ανεπαρκής, είναι ο κρατικός μηχανισμός. Όπως κάθε κόμμα εξουσίας που σέβεται τον εαυτό του, έχει κατορθωσει να κερδίσει την υποστήριξη μερίδας οικονομικών παραγόντων που εκτιμούν ότι η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας υπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά τους. Στην περίπτωσή μας, οι εμφανείς προθέσεις της κυβέρνησης για αποκρατικοποιήσεις, απορρύθμιση των εργασικών σχέσεων και αναθιάρθρωση του ασφαλιστικού συστήματος είναι βούτυρο στο ψωμί κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου που πρόθυμα εκδήλωσε την υοστήριξή του στο κυβερνών κόμμα. Παράλληλα, η Νέα Δημοκρατία έχει προσεταιριστεί σημαντικό μέρος νέων μεσαίων στρωμάτων (μεσαία και πάνω στελέχη επιχειρήσεων, αυτοαπασχολουμένους) που αντιλαμβάνονται το ισχυρό κράτος, ειδικότερα με τη μορφή της υψηλής φορολογίας και των υψηλών ασφαλιστικών εισφορών, ως απεχθές βάρος. Διατήρησε, επίσης, μια παραδοσιακή δεξαμενή υποστηρικτών από τον ενδεή χώρο των φοβικών μικρομεσαίων νοικοκυραίων καθώς φάνηκε να δείχνει άτεγκτη στάση απέναντι στον «εξτρεμισμό» και ευαισθησία στα εθνικά και θρησκευτικά ζητήματα, χωρίς παρ' όλ' αυτά να αποφύγει τις διαρροές προς τον ΛΑ.Ο.Σ.

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. αντιμετώπίζει τη μεγαλύτερη εκλογική ήττα από το 1981. Η τελευταία περίοδός του στην εξουσία (η «Σημιτική») συνδυάστηκε με μια σχεδόν απροκάλυπτη όσμωση με το εγχώριο κρατικοδίαιτο κεφάλαιο και την αμέριστη στήριξη των Μ.Μ.Ε. που το έφερε σε ρήξη με τα παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα που το στήριζαν ανάκαθεν. Το κυβερνητικό ΠΑ.ΣΟ.Κ. δεν μπορούσε να εμποδίσει ή να επιβραδύνει την αποδιάρθρωση της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης, αποτέλεσμα των ραγδαίων ανατροπών στην παγκόσμια οικονομία. Ή εσπευσμένη ανάληψη της ηγεσίας του κόμματος από τον Γ. Παπανδρέου δεν περπάτησε. Ο πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ., αν και αναδείχτηκε με μισοπραξικοπηματικές διαδικασίες, είχε από την πρώτη στιγμή την αμέριστη στήριξη του τύπου και το πάνω χέρι στις κομματικές εξελίξεις. Η αναδιάρθρωση του κομματικών οργάνων οδήγησε μάλλον στην αποδυνάμωσή τους και μετέτρεψε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε κόμμα του Αρχηγού. Όμως, ο Γ. Παπανδρέου αποδείχτηκε πολύ κατώτερος των προσδοκιών. Δεν μόρεσε να επανασυνδέσει το κόμμα με την κοινωνική βάση του, ενώ αποδείχτηκε άτολμος, ανακόλουθος και αναποφάσιστος σε κρίσιμα πολιτικά ζητήματα. Η δε στάση του στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής - για την κατάσταση των οποίων φέρει και αυτός, ως πρώην Υπουργός Εξωτερικών, μεγάλη ευθύνη - τον αποξένωσε ακόμη περισσότερο από το πατριωτικό, «παπανδρεϊκό» ΠΑ.ΣΟ.Κ.

Με το που έγινε γνωστό το εκλογικό αποτέλεσμα, και η μνημειώδης ήττα του ΠΑ.ΣΟ.Κ., ο Γ. Παπανδρέου, χωρίς να αναλάβει την παραμικρή ευθύνη ή έστω να ζητήσει μια αποτίμηση των συνθηκών και των αιτίων της ήττας, ζήτησε απλώς να επιβεβαιώσει την ηγεσία του. Μάλλον ήταν μια απεγνωσμένη προσπάθεια να προλάβει τις αντιδράσεις του κομματικού μηχανισμού εκβιάζοντας στα γρήγορα μια ψήφο εμπιστοσύνης. Λογάριαζε χωρίς τον έτοιμο από καιρό Βενιζέλο τον οποίο έσπευσαν να υποστηρίξουν ασμένως τα Μ.Μ.Ε. Ο Γ. Παπανδρέου, που συνεχίζει να ελέγχει τα κομματικά όργανα, αφού είδε πως ο αιφνιδιασμός απέτυχε, άρχισε να κωλυσιεργεί τις διαδικασίες (ενώ αρχικά ζητούσε «άμεση» προσφυγή) για να κερδίσει χρόνο. Αίφνης το internet γέμισε με δήθεν αποκαλύψεις για το πραγματικό όνομα της οικογένειας Βενιζέλου (ότι τάχα είναι Τούρκογλου), για τον «προδοτικό» ρόλο του κ. Σημίτη στο κίνημα και για τον «πόλεμο» που δεχόταν ο Γ. Παπανδρέου στην προσπάθειά του να αλλάξει το κόμμα. Ήρθε κι η αποτυχημένη απόπειρα να στηθούν κάλπες στην πρώτη σύνοδο κοινοβουλευτικής ομάδας. Ο κ. Παπανδρέου, εκτός από ανεπαρκής πολιτικός αρχηγός, αποδείχτηκε ότι είναι εξίσου φίλαρχος με τον άσπονδο αντίπαλό του ενώ δύσκολα κρύβει την ιδιοκτησιακή αντίληψη που έχει για το κόμμα που ίδρυσε ο πατέρας του. Η κοινωνική βάση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. πάντως φέρεται να ζητάει στροφή προς τ' αριστερά. Πώς τώρα αντιλαμβάνεται την έννοια της Αριστεράς η βάση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. μένει ν΄αποσαφηνιστεί.

Το Κ.Κ.Ε. μέτρησε 35% παραπάνω ψηφοφόρους, εξαργυρώνοντας τη συνεπή οχύρωσή του πίσω από το αντιιμπεριαλιστικό και αντιευρωπαϊκό ανάχωμα στην οποία υποχρεώθηκε να καταφύγει για να επιβιώσει μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού». Το Κ.Κ.Ε. ακροβατεί μεταξύ της μαρξιστικής ορθοδοξίας κι ενός περίεργου κράματος λαϊκιστικής και ουβριεριστικής ρητορικής και εθνοκεντρικού πατριωτισμού, το οποίο μάλιστα ελκύει ένα υπολογίσιμο μέρος των ψηφοφόρων του κόμματος. Η ισορροπία θα γίνεται ολοένα και πιο δυσχερής όσο μεγαλώνει αυτό το μερίδιο των – ευκαιριακών σε τελευταία ανάλυση – ψηφοφόρων την ώρα που η ηγεσία του κόμματος έχει ξεχάσει κάπου στα αζήτητα την πεμπτουσία του Μαρξισμού, τη διαλεκτική. Είναι σκόπιμο να μην ξεχνάμε πως ο εθνοκεντρικός πατριωτισμός εύκολα μπορεί να τραπεί σε κάποια μορφή εθνικισμού και πως ο διεθνισμός του εργατικού κινήματος προϋποθέτει ένα υγιή κοσμοπολιτισμό.

Έναν κοσμοπολιτισμό που δεν αρνήθηκε ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. (εκτός από κάποια μερίδα του για την οποία ισχύει η παραπάνω αποστροφή μας) και ελεεινολογήθηκε γι' αυτό, όπως και για αμφισβητούμενη «εθνικοφροσύνη» στελεχών του και δεδηλωμένων οπαδών του. Πέρ' απ' αυτά, επικρίθηκε επίσης ταυτόχρονα τόσο για φλερτ με την κεντροαριστερά (παιδικές αμαρτίες) όσο και για εξτρεμισμό! Παρ' όλ' αυτά, το αποτέλεσμα δικαίωσε τα ρίσκα που ανέλαβε η ηγεσία του, ενώ η σύνθεση της κοινοβουλευτικής ομάδας δείχνει πως η ζυγαριά έγειρε προς τη ριζοσπαστική και όχι την κεντρο-αριστερά. Θα τολμούσαμε την εκτίμηση πως τα εκλογικά οφέλη του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. θα είναι μόνιμα, υπό τον όρο πως η ριζοσπαστική στροφή και ο διεθνιστικός προσανατολισμός θα διατηρηθούν. Πάντως, ο πρόεδρος του Συνασπισμού ολοένα και λιγότερο κρύβει το όνειρό του να ηγηθεί μιας ελληνικής παραλλαγής του Die Linke, εντούτοις η κοινωνική και ταξική συγκρότηση της Ελλάδας περισσότερο φέρνουν σ’ αυτή της Γαλλίας παρά σ’ αυτή της Γερμανίας, γεγονός που καθιστά την επιτυχία του εγχειρήματος αμφίβολη.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, ο ΛΑ.Ο.Σ. ακολουθεί πορεία μάλλον αντίστροφη των συναφών ευρωπαϊκών σχηματισμών και βλέπει τη δύναμή του ν' αυξάνεται. Ίσως να φταίει η διαφορά φάσης που έχουμε ως χώρα με τα τεκταινόμενα στην Εσπερία. Η απήχηση πάντως που έχει η λαϊκιστική και εθνικιστική ρητορική του ΛΑ.Ο.Σ. επιβεβαιώνουν πως μικροαστικά στρώματα που πλήττονται από τις δραματικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία καταφεύγουν στη δοκιμασμένη (αλλά αναποτελεσματική) συνταγή της συντηρητικής στροφής, της φοβικής συμπεριφοράς και των «παραδοσιακών αξιών». Το αν η δυναμική του κόμματος έχει εξαντληθεί ή όχι θα εξαρτηθεί πρωτίστως από την τροπή που θα λάβουν τα ανοιχτά ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής μια και η βασική δεξαμενή ψηφοφόρων του είναι το «εθνικοπατριωτικό» κοινωνικό μπλοκ.

Το «εθνικοπατριωτικό» μπλοκ πάντως πολύ σύντομα κατήγαγε την πρώτη νίκη του: την απόσυρση του περιώνυμου σχολικού εγχειριδίου της ιστορίας της 6^ης Δημοτικού. Η κα Ρεπούση και η ομάδα της θα έπρεπε κανονικά να επικριθούν για το γεγονός ότι μετέτρεψαν το μάθημα της ιστορίας σε ένα μεταμοντέρνο, «politically correct» αφήγημα βασισμένο σε πραγματικά περιστατικά. Παρ' όλ' αυτά, οι συντελεστές του βιβλίου κατηγορήθηκαν ως ανθέλληνες, ξένοι πράκτορες, εθνοπροδότες και άλλα συναφή κοσμητικά – υποψιάζομαι πως θα είχαν διαφορετική μεταχείριση αν τα συμφέροντα του οποιουδήποτε κ. Σόρος π.χ. προέκριναν μια αφήγηση όπου οι Οθωμανοί και οι Τούρκοι παρουσιάζονταν ως αιμοσταγείς βάρβαροι, στυγνοί καταπιεστές των λαών κλπ. κλπ. Κυριάρχησε, δηλαδή, μια παραφιλολογία που μάλλον εμπόδιζε παρά υπηρετούσε τη γόνιμη κριτική, όπως ήταν αυτή του καθηγητή Β. Καραποστόλη με την οποία συνταχθήκαμε ασμένως. Πάντως, είναι τουλάχιστον οξύμωρο πώς γίνεται ένας λαός να κόπτεται για τα «ιερά και όσια του Έθνους» όταν με την έννοια «πατριώτης» αναφέρεται στους συγχωριανούς τους – άντε, και σ’ όσους κατάγονται από γειτονικό χωριό.

Μετά απ’ αυτά περιμένουμε με ανυπομονησία τον νέο μας Υπουργό Παιδείας να ανασύρει από το χρονοντούλαπο της ιστορίας κάποιο από τα εγχειρίδια που αποδίδουν με τον αρμόζοντα πατριωτικό διδακτισμό την ένδοξη ιστορία του Έθνους μας – ένα από αυτά που αναφέρουν το νοτιότερο ομόσπονδο κράτος της Γιουγκοσλαβίας ως (Σοσιαλιστική) Δημοκρατία της Μακεδονίας, ας πούμε.